1.3 Mediawijsheid
Netwerk Mediawijsheid, Practoraat Mediawijsheid, Kennisnet en Beeld en Geluid werken samen aan het project ‘BeeReal’: “Met het project ‘BeeReal’ willen we de weerbaarheid tegen desinformatie bij jongvolwassenen vergroten.” Voor dit project heeft Kennisnet een platform opgezet met lesmateriaal en bronnen over desinformatie/nepnieuws voor HBO docenten én studenten van lerarenopleidingen (incl. PABO’s): https://www.wikiwijs.nl/startpagina/desinformatiepovo/ (het wachtwoord kun je opvragen bij de docent en student-assistenten op jouw lesplaats)
Wat is mediawijsheid?
‘Mediawijsheid staat voor het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld.’
(Raad voor Cultuur, 2005).
Competentiemodel Mediawijsheid
Om je een beter beeld te geven bij wat ‘mediawijsheid’ nou eigenlijk omvat, heeft Netwerk Mediawijsheid (2012) het onderstaande competentiemodel ontwikkeld. Dit model omschrijft mediawijsheid in 10 competenties, onderverdeeld in 4 hoofdgroepen: begrip, gebruik, communicatie en strategie.
Breng je eigen vaardigheden in kaart met het Competentiemodel Mediawijsheid voor PO leraren en Pabo-studenten:
In 2013 is het ‘competentiemodel mediawijsheid’ verder uitgewerkt naar competentieniveaus voor kinderen in het primair onderwijs (PO). In dit bestand vind je de competenties voor groep 1 t/m 8, met de bijbehorende doelen en taken.
In 2021 is het model door Mediawijzer vernieuwd naar het onderstaande model. Dit model sluit beter aan bij de actualiteit, de mogelijkheden om media in te zetten en gebieden waarop een mediawijze handeling wordt verwacht. Meer informatie over dit model is te vinden op de site van Mediawijzer.
Er zijn veel verschillende leerlijnen digitale geletterdheid voor po en vo beschikbaar. Zo heeft ook SLO in 2018 een leerlijn digitale geletterdheid gemaakt. Hierin is ook Mediawijsheid meegenomen. Hiermee kun je de ontwikkeling van de leerling volgen, een schooleigen programma vormgeven of ideeën opdoen voor de inzet van leeractiviteiten en concrete lessen.
De toekomst van digitale geletterdheid in het basisonderwijs
Het streven is dat digitale geletterdheid (waaronder mediawijsheid) een vast onderdeel van het curriculum wordt. Curriculum.nu houdt zich bezig met het voorbereiden hiervan. Het ontwikkelproces en de tussenproducten kun je volgen en gebruiken om een beeld te vormen van wat er in de toekomst van je wordt verwacht. Ook kun je hier alvast doelen uithalen waar je met je leerlingen aan wilt werken.
Theorie-suggesties
Propedeutische fase
1.3.1 De leerkracht toont aan zich bewust te zijn van de medialisering van de samenleving, de digitale revolutie, ‘connectivisme’ en de hierbij horende (nieuwe) ethische kwesties.
1.3.2 De leerkracht toont aan kennis te hebben van verschillende functies van media.
1.3.3 De leerkracht toont aan kennis te hebben van de invloed van media op de werkelijkheid en virtuele werelden.
1.3.4 De leerkracht toont aan te reflecteren op het ‘eigen’ mediagebruik in relatie tot mediawijsheidcompetenties en de ’21st Century Skills’.
1.3.6 De leerkracht toont aan een open en nieuwsgierige houding te hebben tegenover de digitale leefwereld van leerlingen.
1.3.7 De leerkracht toont aan kennis te hebben van de mediaontwikkeling bij leerlingen en hierop in te spelen.
1.3.9 De leerkracht toont aan dat hij leerlingen bewust kan maken van de meerwaarde en de risico’s van internetgebruik.
1.3.10 De leerkracht toont aan dat hij zich bewust is van online pestgedrag, bekend is met geldende protocollen en hierbij preventief kan handelen naar leerlingen.
Hoofdfase
1.3.8 De leerkracht toont aan leerlingen te kunnen begeleiden in wat zij online meemaken en hoe zij online met elkaar en anderen omgaan.
1.3.11 De leerkracht toont aan dat hij leerlingen bewust om kan laten gaan met de mogelijkheden van internet en social media ten behoeve van het eigen leren.
1.3.12 De leerkracht toont aan dat hij leerlingen kan begeleiden bij en bewust kan maken van ethische kwesties ten opzichte van de gemedialiseerde samenleving.
1.3.1 De leerkracht toont aan zich bewust te zijn van de medialisering van de samenleving, de digitale revolutie, ‘connectivisme’ en hierbij horende (nieuwe) ethische kwesties.
Een Kennisnet artikel vol met ethische thema’s rondom digitalisering, discussie vragen en achtergrond-informatie.
Artikel ‘digitalisering en leermiddelen’ uit het Levende talen magazine. Over de kwaliteit en voordelen van het inzetten van digitaal leermateriaal.
CLU leermiddelen adviescentrum artikelen over onderzoek naar digitale leermiddelen.
”Wat is het effect van digitaal toetsen versus schriftelijk toetsen op de prestaties op taal en rekenen?” (Kennisrotonde, 2018)
Connectivisme uitgelegd
Digitale revolutie uitgelegd
1.3.2 De leerkracht toont aan kennis te hebben van verschillende functies van media.
Gratis digitale workshop mediawijsheid over de productie van beelden (en geluiden) / beeldgeletterdheid Incl. voorbeeldlessen
Functies media in het competentiemodel
1.3.3 De leerkracht toont aan kennis te hebben van de invloed van media op de werkelijkheid en virtuele werelden.
1.3.7 De leerkracht toont aan kennis te hebben van de media-ontwikkeling van leerlingen en kan hierop inspelen.
Mediaontwikkeling
Lessen Mediawijsheid
Ieder jaar doet Iene Miene Media onderzoek naar mediagebruik bij kinderen van 0-6 jaar
Onderzoek naar het gebruik, het belang en de invloed van social media.
1.3.4 De leerkracht toont aan verantwoord om te kunnen gaan met media en sociale netwerken, rekening houdend met de privacywetgeving
1.3.9 De leerkracht toont aan dat hij leerlingen bewust kan maken van de meerwaarde & risico’s van internetgebruik.
LibGuide van de Mediatheek van NHL Stenden over het zoeken en verwerken van informatie.
Creative Commons
Privacy & AVG
Cyberpesten
Gevaren van sociale media
1.3.8 De leerkracht toont aan leerlingen te kunnen begeleiden in wat zij online meemaken en hoe zij online met elkaar en en anderen omgaan.
1.3.10 De leerkracht toont aan dat hij zich bewust is van online pestgedrag, bekend is met geldende protocollen en hierbij preventief kan handelen naar leerlingen.
Protocollen
Vraag jouw (stage) school naar de geldende pestprotocollen. Deze protocollen kunnen ook stichting breed zijn opgesteld. Desnoods vraag je om een voorbeeldprotocol van een andere school / stichting.
Cyberpesten
Online pesten kan voorkomen op alle social media, niet alleen in apps maar ook in games. De gevaren in de meest voorkomende platformen in 2020 zijn: SnapChat, TikTok, Whatsapp, Facebook, Instagram, Twitter, YouTube, Pinterest en LinkedIn.
1.3.11 De leerkracht toont aan dat hij leerlingen bewust om kan laten gaan met de mogelijkheden van internet en social media ten behoeve van het eigen leren
Kennisnet artikel: Sociale media
Een onderzoek naar de kansen die sociale media bieden in de klas + incl. praktijktips!
Elk jaar is de week van de mediawijsheid ingericht rond een specifiek thema.
Inspiratieboek sociale media op de basisschool met 52 lestips door Mijn Kind Online
Elk jaar kun je met jouw klas meedoen aan de Mediamasters.
Suggesties om met leerlingen te werken aan mediawijsheid
Lesmateriaal groep 1 t/m 8
Op beeldbank SchoolTV staan verschillende video’s over mediawijsheid.
Vind lessen op gebied van digitale vaardigheid bij stichting FutureNL.
Met de lesbibliotheek van Lesson Up geef je interactieve lessen over mediawijsheid
Bomberbot Lesmateriaal voor groep 1 t/m 8 met doorgaande leerlijn digitale geletterdheid
Portalengroep Digitaal leermiddelen-portal basisonderwijs
Test met een 90 dagen proeflicentie de digitale geletterdheid lessen van Basicly.
Voor iedere groep heeft Cultuurtrein een mediawijsheid les vrijgegeven op basis van het mediawijsheid competentiemodel
Mediaspoor is een doorlopende leerlijn voor groep 1 t/m 8. De lesmodules zijn gratis te downloaden of online te gebruiken op het digibord.
Lesmateriaal groep 1 en 2
Les idee bij prentenboek ‘Handje?’. De leerling leert over de functies van de smartphone, de gevaren hiervan & kan praten over eigen mediagebruik.
Spinternet leert kleuters op een beeldende en speelse manier wat het internet is en hoe dat werkt.
Huisje, Boompje, Beestje video bij thema Sinterklaas over reclame. Incl. knutsel!
Digitaal voorleesboek door Expertisecentrum gezondheidsverschillen Pharos
‘Mijn computer is leuk’
Kinderen maken kennis met verscheidene digitale middelen en denken na over het gebruik hiervan.
Lesmateriaal groep 3 en 4
Huisje, Boompje, Beestje video bij thema Sinterklaas over reclame. Incl. knutsel!
Spinternet leert kleuters op een beeldende en speelse manier wat het internet is en hoe dat werkt.
Lesprogramma ‘gratis geld bestaat niet’ van Media Rakkers over reclame, virtueel geld, privacy, etc.
In deze gratis Basicly les leren de leerlingen oude media te herkennen en weten waarvoor deze wordt gebruikt.
Linda Liukas schreef in 2017 het boek ‘De grote reis door de computer’ van haar Hello Ruby serie. Met dit prentenboek ontdekken kinderen meer over de werking van de computer.
Bij de bibliotheek in Dokkum, Heerenveen en Drachten te vinden. Evt. zelf te bestellen voor €17,95.
Lesmateriaal groep 5 en 6
Laat leerlingen op een speelse manier kennis maken met de gedigitaliseerde samenleving met Diploma Veilig Internet.
Daag de leerlingen uit om afspraken te maken over online omgangsvormen met WhatsHappy.
Media Makkers leert leerlingen over media en reclame.
Op de website van Human vind je verschillende filmpjes & lesmaterialen rondom mediawijsheid (9+)
Skillsdojo biedt interactieve missies incl. werkbladen aan over (onder andere) mediawijsheid.
Met het Mediaspel ontdekken leerlingen wat ze al van media weten
Lesmateriaal groep 7 en 8
Laat leerlingen op een speelse manier kennis maken met de gedigitaliseerde samenleving met Diploma Veilig Internet.
Daag de leerlingen uit om afspraken te maken over online omgangsvormen met WhatsHappy.
Media Makkers leert leerlingen over media en reclame.
Online Masters is een online lesprogramma voor de bovenbouw over veilig en vaardig online.
It’s up to you is een interactieve film die leerlingen bewust maakt van hun rol bij cyberpesten.
De les Instagrap stimuleert kinderen om na te denken over hun eigen online gedrag.
Leerlingen ontdekken hun mediagewoontes met Het Mediaspel.
Op de website van Human vind je verschillende filmpjes & lesmaterialen rondom mediawijsheid (9+)
Skillsdojo biedt interactieve missies incl. werkbladen aan over (onder andere) mediawijsheid.
Mediamasters Is een gratis spannende serious-game over de kansen en gevaren van (digitale) media.
Met DSVM-extra kun je aandacht besteden aan de volgende onderwerpen: cyberpesten, Instagram, TikTok, nepnieuws, datawijsheid en netjes gedrag op internet.
Elke week plaatst MysteryQuest een nieuw raadsel. De leerlingen leren: zoektermen gebruiken, informatie op betrouwbaardheid controleren & digitaal presenteren.
Op de website van Wijs met media omgaan vind je lessen over hacken, nepnieuws, foto’s delen, social media, films, muziek, beroemd zijn, copyright, etc.
De lessen van De baas op internet zijn voor kinderen van 10-14 jaar en omvatten 6 thema’s: privacy, internet, geheimtaal, datasporen, encryptie & algoritmes. Let op dit zijn pittige lessen!
Ooggetuigen is een mooie lessenreeks om vakoverstijgend aan de slag te gaan met beeldbronnen. Het combineert de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog met mediawijsheid en informatievaardigheden.
Mediawijsheid Ganzebord en offline ganzebord
Mijn Cyberrijbewijs is een gratis lesprogramma dat bijdraagt aan de digitale weerbaarheid van leerlingen uit groep 7 en 8 van het primair onderwijs. Aan de hand van verschillende thema’s zoals online hate speech, online fraude, doxing, hacking en sexting leren en ervaren kinderen meer over online slachtoffer- en daderschap.
https://mijncyberrijbewijs.nl/
HackShield in de Klas bestaat uit acht quests die klassikaal op het digibord gespeeld kunnen worden, met leerlingen van 8-12 jaar. Het stimuleert leerlingen om het heft in eigen hand te nemen en zorgt ervoor dat leerlingen op een leuke educatieve manier kennis opdoen en gemotiveerd raken om zichzelf en hun omgeving te beschermen tegen CyberCrimes.
